Liefde heeft ook daden nodig!

Beste vrienden,

Het is nu bijna 25 jaar geleden dat de muur van Berlijn viel en het communistische regime van de DDR ineenstortte. Wat ik me steeds zal blijven herinneren uit die tijd is het moment dat de oude generaal Erich Mielke, het hoofd van de Stasi, de geheime staatsveiligheid, zich moest komen rechtvaardigen voor de afgevaardigden van de Volkskammer, het Oost-Duitse parlement. De anders zo resolute generaal was volledig van zijn macht beroofd en stond nu, heel onzeker en verontrust, voor de afgevaardigden en moest hun spot ondergaan. Ik heb dat beeld van toen nog steeds voor ogen. Het was heel bizar en zelfs meelijwekkend hoe die man daar stond en dan die beroemde zin uitsprak die door het gelach van de volksvertegenwoordigers bijna niet te horen was: „ Ik hou toch van jullie, allemaal!”   

Voor zover ik me kan herinneren heb ik in heel mijn leven geen in het openbaar uitgesproken zin gehoord, die me zo onwerkelijk en absurd in de oren klonk. Een man die zijn ganse leven had opgebouwd op geweld en onderdrukking, die honderdduizenden mensen had laten bespioneren, gevangen zetten en martelen. Die van de zo afgeperste gegevens ook zonder enige schroom gebruik had gemaakt, die man beweert dat hij dat allemaal “uit liefde voor zijn medemensen en tot nut van het volk” heeft gedaan. En weten jullie wat ik nog het ergste vond, Dat hij datgene wat hij daar zegde waarschijnlijk zelf ook geloofde!

Dit voorbeeld toont duidelijk aan hoe snel het woord „Liefde“ in het omgekeerde kan verkeren. We hebben echter geen enkele aanleiding om in dit verband bepaalde andere wereldbeschouwingen of ideologieën met de vinger te wijzen. Want onze eigen religie kan ook niet van dergelijke fatale verdraaiingen worden vrijgesproken. Hoe dikwijls werd in de loop van de geschiedenis het woord “Liefde” niet misbruikt om anderen te schaden? Schade aan het lichaam, zo zei men, om de ziel te redden. In Latijns Amerika werden “uit liefde” ontelbare indianen gedoopt, of , als ze dat weigerden, doodgeslagen. Uit “Liefde” heeft de kerkelijke inquisitie ganse streken en volksgroepen van ketters en andersdenkenden “gezuiverd”; Uit „liefde“ werden in alle christelijke kerken mannen en vrouwen telkens weer op een manier terechtgewezen, die zonder meer kan gelijk gesteld worden aan geestelijke en psychische vernietiging. Een dergelijk handelen werd dan goedgepraat met een volledig onterecht citaat van een gedachte uit het derde hoofdstuk van het boek spreuken: „De Heer straft wie Hij liefheeft, zoals een vader die houdt van zijn zoon.”  

Met een dergelijke voorgeschiedenis moeten we er niet verwonderd over zijn dat het woord “Liefde” in onze dagen zo inflatoir wordt gebruikt. Door de eeuwen heen werd het begrip zo uitgehold, dat het tot een frase werd herleid. Een frase waar veel mensen niets meer mee kunnen aanvangen. Onze reclame industrie maakt het nog erger door de ontbrekende inhoud van het begrip of van het woord gewoon te vervangen door het eigen product: Liefde is dan het eten van pasta A en niet van pasta B; Wanneer men de ene wagen verkiest boven een andere, dan heeft dat met liefde te maken; en uit pure liefde dragen we strakke jeans. Is liefde dan toch meer dan een woord?

Wanneer Jezus in het evangelie van vandaag zegt: „Wie mijn geboden kent en ze onderhoudt, die is het die mij liefheeft!“ dan klinkt dat in onze onzekerheid niet erg behulpzaam. Want door die uitspraak zouden we kunnen vermoeden dat de liefde afhankelijk zou zijn van voorschriften en reglementen. Is in een dergelijke uitspraak al niet de kiem te vinden voor een later misbruik? Van bovenuit, quasi officieel, wordt hier bepaald wat liefde is: met al de fatale gevolgen vandien! 

Maar Jezus gaat verder: „Dit is mijn gebod: hebt elkander lief zoals ik jullie heb liefgehad!” En Hij verklaart: „er is geen grotere liefde dan wanneer iemand zijn leven geeft voor zijn vrienden.”

Met die uitspraak laat de evangelist Jezus een toespeling op zijn eigen leven maken – en bij dat leven hoort onverbrekelijk ook zijn sterven. En juist dat laatste is het absolute bewijs dat alles waarvoor Jezus stond, niets te maken had met het vestigen van zijn eigen machtspositie, maar dat het Hem enkel en alleen te doen was om de mensen voor wie Hij zich steeds heeft ingezet.    

Dat is het meest krasse kenmerk van het verschil tussen Jezus en al die andere zelfbenoemde mensenvrienden die hun medemensen met wat zij liefde noemen bijna verstikken. Die daardoor dikwijls alleen maar hun angst willen verbergen voor het verlies van de andere en van de hun lief geworden omgeving.

Dit kenmerk maakt ons ook duidelijk wat „Liefde“ eigenlijk is. Ze moet op de concrete noden van de mensen ingaan en niet gekoppeld zijn aan één of andere grote zaak of idee waaraan die zelfde mens dan ondergeschikt wordt. Het leven en het geluk van de individuele mens, en niet van één of andere ideologie, systeem of dogma, moet in het middelpunt staan. "Wie mijn geboden kent en ze onderhoudt, die is het die mij liefheeft; en wie mij liefheeft zal ook door mijn Vader worden bemind”    Die zin kan echter alleen in combinatie met de volgende zin worden begrepen: “Bemint elkaar, zoal ik jullie heb bemind, dat is mijn gebod.” Dat ene gebod is uiteindelijk alles wat Jezus ons heeft nagelaten: Wie de mens echt bemint, wie de mens zonder bijgedachten of tactische bedenkingen in het middelpunt zet, die handelt altijd liefdevol en uit liefde tot God en tot de mens. Dat woord van Jezus brengt ons tot het inzicht dat ons geloof geen mooie gestileerde woorden nodig heeft maar wel de liefdevolle omgang met elkaar. Daar bestaan duizenden gebaren en tekens voor, die zich weerspiegelen in een aanraking, een blik, een omhelzing of een kus. Een opbouwend woord voor iemand die terneergeslagen is, een helpende hand voor diegene die zich moet afbeulen, en een troostende omhelzing voor iemand die treurt. 

Liefde betekent gewoon dat we voor iemand die zich in een bepaalde situatie bevindt datgene doen wat in die situatie noodzakelijk is. Wie zijn medemensen op die manier benadert en wie zijn leven met die instelling tracht te leven, die zal duidelijk aanvoelen dat hij ook sympathie en liefde ontvangt „alsof de Vader hem bemint“: hij zal dingen die voorheen, toen eigenbelang en angst nog in het middelpunt stonden, niet belangrijk leken nu ook op een heel andere manier gaan zien. Hij zal ook erkennen dat dit de waarheid moet zijn – omdat hij nu een heel andere levenskwaliteit ervaart en daardoor ook een grotere tevredenheid.  

Liefde is niet maar alleen een woord. Liefde, dat zijn woorden en daden!

In Jezus heeft God ons zijn woorden en zijn daden getoond en gegeven. Het is ons voorrecht om die liefde in onze tijd en met de mensen om ons heen ook te leven. Amen